Vise-Ministru ba Asuntus Parlamentares S.E Adérito Hugo da Costa acompanha Ministro Obras Públikas S.E Samuel Marçal no ekipa nebe marka prezensa iha Parlamentu Nacional hodi debate iha generalidade Proposta Lei no. 9/VI (1ª ) konaba Medidas de tutela da legalidade urbanística.

Parlamento Naçional, fevereiro 2025 – Proposta Lei no. 9/VI (1ª ) Medidas de tutela da legalidade urbanística ne’ebé estabelese rejime jurídiku ba konstrusaun no urbanizasaun, ne’ebé regula lisensiamentu ba konstrusaun no utilizasaun edifísiu sira, aprovado ho votu A favor 39, Kontra 0 no Abstensaun 19. Lei ne’e mós aplika ba operasaun urbana hotu-hotu ne’ebé atu hala’o iha territóriu Timor-Leste, la haree ba sira-nia objetivu ne’ebé previstu.

Proposta Lei no. 9/VI (1ª )- Medidas de tutela da legalidade urbanística  ne’e mós ho objetivu ida atu regula aktu administrativu sira ne’ebé nesesáriu hodi garante kumprimentu ba lejizlasaun relasiona ho lisensiamentu ba operasaun urbanistika no edifikasaun, no mós kumprimentu ba instrumentu jestaun territoriál sira.

Nune’e Vise-Ministru ba Asuntus Parlamentares S.E Adérito Hugo da Costa acompanha Membru Gocerno sira hanesan Ministro Obras Públikas S.E Samuel Marçal no ekipa sira marka prezensa iha Parlamentu Nacional hodi debate iha generalidade Proposta Lei no. 9/VI (1ª )  Medidas de tutela da legalidade urbanística, ho deputadu VI legislatura sira.

Medida sira atu proteje legalidade urbana mak hanesan embargu ba kontrusaun, demolisaun ba obra sira no repozisaun terrenu ba estadu original, despeju administrativo, hapara utilizasaun no prosedimentu legalizasaun nian.

Molok tama ba votasaun Membru Governu sira halo uluk diskusaun ho deputadu sira hodi rona sira nia kritika no sujestaun sira husi Bankada sira ne’ebé eziste iha Parlkamentu Nacional hodi hateten katak problema mosu tiha mak foin halo lei.

Nune’e  intervensaun Governu nian, Ministru Obas Públikas -MOP, sua exelensia Samuel Marçal hateten lei refere seidauk tarde tanba rezultadu sensus fo fila 2026/2027 nian hatudu katak kada tinan populasaun aumenta ba bebeik. “Karik hau la sala iha tinan 2016/2017 rezultadu sensus hatudu katak populasaun aumenta to 100 mil to 150 mil, no ezemplu kik ida mak estrada fomentu II depois de loke la kleur deit ema ba hela nakonu kedas” dehan MOP.

Aleinde ne’e Vise-Ministru ba Asuntus Parlamentares-VMAP, S.E Adérito Hugo da Costa hatutan liután katak desde I Governo, hare’e ba komplesidade rai, estatuto rai nian halo produtu ida brillante tebes mak lei no.1/2003, ne’ebé fó va estadu Timor-Leste, estadu soberanu ida ne’e bele halo ona servisu, no estatuto rail e no.1/2003 ne’e mak guia ita.

“Lei no. 1/2003 ne’e brillante tebes tanba lei ne’e mak fo dalan ba estadub soberanu ida ne’e atu halo servisu, lei baze para fó ba estadu iha kbi’it hodi halo jestaun, dekretu lei n2003 ne’e atu kompleta mak ita kria proposta lei no. 9/VI (1ª ). Dehan VMAP.

VMAP hatutan liutan katak Terras e Propriedades mak lori estadu nia naran, halo hela akordu lei no.1/2003, hodi halo jestaun ba arendamentu ne’ebé la’os uma privadu rai mós privadu, no ita mós seidauk rezolve fatin sira hanesan Perunas, Bairo-Pite, Surikmas I no II,, balun na’in no balun mós la’os nain mak okupa.

“To’o bainhira mak ita hakarak goza nafatin estatuto provisoria hirak ne’e?” Inisiativa ida ne’e la viola buat ida, Pareser Komisaun E nian klaru prienxe rekezitus Constitucional, no lei ne’e kompetensia Parlamento nian nune’e mak Governo lori to’o mai debate iha Parlamento. Aleide ne’e kona-ba teoria hotu, analiza hotu tenki kaer ba prinsipiu brillante komplesidade Rai Timor-Leste nian” , dehan VMAP.

Prezidente Parlamento Nacional Salienta liután katak regime jurídiku ida, dekretu lei n0 9/2022 ,moris iha 24 Fevreiru, regime juridiku ba edifisaun no urbanizasaun, entretanto iha loron 6 fulan Abril iha rezolusaun Governo n0 15/2022 kona-ba Determinasaun Sidade Dili.

Nune’e planu urbanizasaun eziste ona desde 2022, no agora dadaun IX Governo Constitucional kontinua hala’o ida ne’e.

Nune’e proposta lei ida ne’e hanesan dalan ida atu regula komunidade sira atu la bele hela iha fatin risku inklui okupa espasu públiku, no lei ida ne’e mós ho objetivu ida atu reforsa tan de’it dekretu lei no 9/2022 ne’ebé eziste ona.

Ministro Obras Publika ne’e salienta liután katak lei ida ne’e tenki lori mai deskute no aprova iha Parlamento Nacional tanba ita hare’e kona-ba direitu ba propriedade ne’ebé bele dehan kompetensia ezekutiva ne’ebé fundamental tenki lori mai parlamento. Remata